In de spotlight: danstheatermaker Zahira Mous
Zahira Mous. fotograaf: Jacqueline de Kuijper
INTERVIEW | Zahira Mous (39 jaar) is danser, maker en artistiek leider van Project Zahira. In september staat ze op het Amsterdam Fringe Festival met nieuw werk: THE RITE. Een stuk over vrouwenmoord en de rol van de patriarchale samenleving daarin. Een persoonlijk stuk ook, omdat ze zelf maar net aan de dans van femicide is ontsnapt. Als mens en maker maakt ze zich daarom sterk voor vrouwenrechten en mentale gezondheid. Ontdek in dit interview hoe Zahira danstheater maken als medicijn inzet.
Luister je liever naar het gesprek tussen Zahira en Jacqueline? Klik dan op play!
Met welk project ben je nu bezig?
Ik ben samen met danser Ivana Berkhout de voorstelling THE RITE aan het maken. Die is van 14 tot en met 17 september te zien in Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond, tijdens het Amsterdam Fringe Festival. De voorstelling is geïnspireerd op The Rite of Spring (1975) van Pina Bausch, over wiens werk ik onder andere in 2010 mijn masterscriptie heb geschreven. Ik was toen al heel erg onder de indruk van haar interpretatie van Le Sacre du Printemps (1913), en wist dat ik ook ooit hier iets mee wilde doen.
Wat ik nu, in 2023, interessant vind aan die originele voorstelling uit 1913, is dat het gemaakt is door een mannelijke choreograaf (Vaslav Nijinski), met een mannelijke artistiek leider (Sergej Diaghilev), en een mannelijke componist (Igor Stravinsky). En de mannen in de voorstelling besluiten dat een vrouw, de maagd, de chosen one is die moet sterven zodat het voorjaar weer kan komen. In mijn gedachten was er een rood-blinkend woord dat zei: FEMICIDE. Oftewel, de moord op een vrouw omdat ze een vrouw is. Dat is waar, voor mij, die voorstelling over gaat. En dáár wil ik iets over zeggen.
THE RITE gaat over het ritueel van het ter dood dansen. Wij, Ivana en ik, maken daar een theatraal, sociaal experiment van. Daarbij proberen we de grenzen te vervagen tussen toeschouwer en performer, om te kijken hoe men omgaat met het zien van iemand die zich tot totale uitputting danst. Elke voorstelling zou dus in principe anders kunnen zijn. Dat vinden wij heel spannend, om buiten de theaterregels te treden en het gevaar op te zoeken.
Bij welke maatschappelijke thema’s voel jij je betrokken?
Vrouwenrechten. En daar vallen alle dingen onder waarmee we te maken hebben in het leven binnen een patriarchaat. Sexueel geweld. Fysiek geweld. Femicide. Maar ook queerness, LGBTQIA+ rechten, en mentale gezondheid. De voorstellingen die ik maak komen altijd voort uit onderwerpen die persoonlijk spelen in mijn leven. Dus dingen die ik heb meegemaakt, of - in dit geval - die ik gelukkig net heb kunnen vermijden.
Zo maakte ik in 2019 de voorstelling Reclaiming the Goddess, een stuk over hoe vrouwen de kracht in zichzelf terug kunnen vinden. In die periode zat ik in het enorme juridische proces tegen John of God, de spiritual healer uit Brazilië die mij had verkracht. Toen wilde ik gif omzetten in medicijn en mijn pijnlijke ervaringen kanaliseren in kunst. Want ik had mijn passie nodig om zevenhonderd andere slachtoffers te ondersteunen die contact met mij zochten om hun verhaal te doen. De rechtszaak is inmiddels afgerond en hij heeft 375 jaar celstraf gekregen, maar dat proces heeft vierenhalf jaar van mijn leven in beslag genomen.
De eerste vraag tijdens het gesprek met mijn dramaturg voor THE RITE, Marc Maris, was ook: “Waarom maak jij deze voorstelling, want jij zit hier voor me?” En toen zei ik: “Juist daarom, omdat ik het heb overleefd." Doordat ik me in 2018 publiekelijk had uitgesproken over deze crimineel, werd ik bedreigd en had ik een target op mijn hoofd. Ik ben gelukkig niet door de criminelen van John of God en zijn posse ontvoerd en vermoord, maar daar ben ik wel lang bang voor geweest. Daarom kon ik hier ook niet eerder een voorstelling over maken.
Dans heeft in jouw helingsproces een grote rol gespeeld, toch?
Ja. Ja. Pff… (Zahira wordt even stil)
Daarom was ik tijdens de pandemie ook depressief. Want ik dacht: hoe kan ik dat dansen nou achter mij laten? Mijn ziel is denk ik hier gekomen om te maken. Ik ben echt een kunstenaar. Het is niet een beroep dat ik gekozen heb. Het voelt meer alsof het mij gekozen heeft. Omdat ik daardoor thematieken verwerk. En ik krijg ook vaak van mensen als reactie op mijn werk te horen: ‘Wat fijn dat jij deze voorstelling maakt, want dat geeft mij heel veel verwerking, en het is ook mooi om naar te kijken.’
Dus als maker zoek ik naar die gelaagdheden. Ik laat niet alleen de intensiteit van zo’n thema zien, maar ik ga ook op zoek naar: hoe kunnen we dit mooi en poëtisch maken? En kwetsbaar ook. Want mijn target audience is niet zozeer mensen die getraumatiseerd zijn, maar mensen die kwetsbaar willen zijn en zich verbonden willen voelen. Aan elkaar, aan zichzelf, en aan dat wat zij zien. En van daaruit komen hele mooie gesprekken. Dát is mijn wens.
Wat hoop je het publiek mee te geven?
Bewustwording. Na de voorstelling is er ook een nagesprek met mensenrechtenadvocaat Geraldine Moodley. Omdat het belangrijk is om mensen een moment van reflectie te geven na zo’n intense voorstelling. En een stukje bewustwording van het systemische. Want we kunnen wel met onze vinger naar mannen wijzen en zeggen ‘Jij bent verantwoordelijk’, maar daarmee lossen we niks op. Hoe herken je de eerste signalen? Hoe kun je vrouwenmoord voorkomen?
Ik denk dat mensen zich al veel bewuster zijn van wat de MeToo beweging is, van seksueel geweld en hoe dat kan ontstaan in situaties waarin er een machtsverschil is. Maar femicide wordt in de krantenkoppen vaak weggezet als ‘familiedrama’. Dat is het niet. Femicide is een man die een vrouw vermoordt. Het is een groot maatschappelijk probleem in alle patriarchale samenlevingen, waarin mannen de macht hebben en vrouwen als objecten worden gezien.
In Nederland wordt gemiddeld elke acht dagen een vrouw door haar (ex) partner vermoord. Of een meisje dat zegt ‘Ik wil geen verkering met jou’ en vervolgens in brand wordt gestoken of doodgeschoten. Het gaat dus om 43 vrouwen per jaar.
Wat zijn de eerste signalen?
Aan zo’n moord gaat een lang proces vooraf, waarin de hele omgeving van de vrouw vaak denkt van ‘Oh dit is de liefde van haar leven en hij zorgt zo goed voor haar, en hij neemt haar mee op vakantie en hij heeft nieuwe kleren voor haar gekocht, en hij draagt haar op handen’. Dat is het beeld dat andere mensen van de relatie hebben. En het moeilijke is om te zien wat er gebeurt daar thuis, tussen die vier muren. Dat is meestal héél anders. Mensen zien het charisma van die man en zijn love bombing, maar ze zien niet de duistere kant van zijn narcisme, zoals het huiselijk geweld.
Waarom dans jij?
Super interessante vraag. Dit gesprek voer ik ook met veel andere dansers. Want de kern van performer zijn, of je nu acteur bent of danser, is dat je gezien wordt.
Ik ken veel dansers die heel introvert zijn, die niet zoveel spreken en eigenlijk niet gezien willen worden in het normale dagelijkse leven, maar die dan op het podium héél zichtbaar zijn en groots aanwezig kunnen zijn. Waarom doen we dat eigenlijk? Vaak is er bij performers wel een verhaal van jeugdtrauma, dat je je niet gezien voelde. En dat je dan als danser toch een manier hebt om zichtbaar te zijn.
Zelf ben ik vroeger gepest. Dus na de middelbare school dacht ik: ik ga keihard werken en ik zal jullie eens een poepie laten ruiken. Ik was jarenlang heel erg bezig met erkenning krijgen, dat ik goed genoeg was en succesvol genoeg. Pas vorig jaar, toen ik Soul Famine maakte (een solovoorstelling over depressie), was ik voor het eerst niet op zoek naar erkenning. Ik maakte die voorstelling omdat ik voelde dat ík die moest maken, voor mezelf. Dat heeft mij zoveel vrijheid gegeven als maker!
Als performer houd ik er ook van om met energie te spelen op zo’n podium. Ik vind dat proces heel interessant aan danser zijn: hoeveel ruimte pak ik? Daarom deed de pandemie mij zo’n pijn, omdat er geen ruimte was om te bewegen. Toen stond ik op mijn yogamatje en zei ik tegen mezelf: “Nou, je hebt maar twee-bij-twee meter nodig.” Maar dat is toch echt iets anders dan in een dansstudio te bewegen, waar je voelt hoe het is om ruimte te kunnen eten. You want to TRAVEL. You want to MOVE!
Wat doe je nu om fysiek en mentaal gezond te blijven?
Ik wil in shape zijn voor mijn voorstelling in september. Dus ik ben gaan trainen uit liefde voor mezelf, en met de intentie: hoe wil ik mij voelen als ik 85 ben? En niet: oh je moet nog die pandemie kilo's kwijt en je moet er zus-en-zo uitzien. Dus mijn insteek was deze keer anders. Ik heb toen een hele fijne plek dicht bij huis gevonden die alleen voor vrouwen is. Daar train ik vier keer per week en krijg ik personal training en voedingscoaching.
En recentelijk - dat was héél fijn - kon ik Horton lessen volgen bij de Henny Jurriëns Studio hier in Amsterdam. Horton was een van de hoofdtechnieken die ik kreeg tijdens mijn master in dans in Oklahoma. Dus na dertien jaar zat mijn lichaam toch snel weer in die techniek, en ik was zó blij. Want de lessen die ik vroeger volgde waren heel old school, waarbij er tegen me geschreeuwd werd en ik me nooit goed genoeg voelde. Maar Alex Frei, de Horton docent tijdens de HJS Summer Intensive, gaf me al op de eerste dag een compliment. Hij zei: "You are a beautiful dancer.” En ik dacht: ik ben 39 jaar en ik heb dat letterlijk nog nooit mijn eigen docenten horen zeggen. Dat was redemption voor mijn jongere zelf. It was beautiful moment.
Heb je ooit als danser met grensoverschrijdend gedrag te maken gehad?
Ja, zeker. Er zijn heel veel dingen gebeurd, maar één moment staat me nu vooral helder bij. Op een dag, tijdens mijn master, stond ik in een dansles tijdens de eerste dag van mijn menstruatie. Mijn buik was daardoor nogal gezwollen en ik had kramp. We waren nog maar met de warm-up bezig, maar ik voelde gewoon van: ik kan mijn buik nu niet inhouden. I cannot suck it in. Want dat moesten we altijd.
Dus ik liet gewoon even, een paar seconden, mijn buikspieren ontspannen. Gelijk was mijn - mannelijke - docent daar en hij slaat met zijn hand tegen mijn buik en zegt met verheven stem: “SUCK IT IN!” Het was vreselijk. Er was geen respect. Ik dacht: je hebt geen idee wat ik meemaak, denk eens na! Maar er was zo’n zwijgcultuur toen. Je kon nooit wat zeggen, want je werd gelijk geschrapt uit een cast. You could not speak up! It was impossible back then.
Wat zou je willen veranderen in de huidige danscultuur?
Ik zou meer compassie willen zien. Ik heb vooral veel voorbeelden gehad van hoe ik het niet wil doen. Toen ik mijn eigen gezelschap begon en mijn dansers coachte, kon ik ook de wonden zien die zij hadden opgelopen, vanuit hun academietijd, of daarna bij een balletgezelschap, of door met bepaalde directors te werken. Dus ik ben heel erg bezig gegaan met ruimte geven aan dat wat er is.
En dan gaat het ook over blessures. Ik wil niet meer mijzelf en mijn lichaam pushen terwijl ik bijvoorbeeld een verzwikte enkel heb. Want je krijgt dan chronische blessures, of het duurt een jaar voordat je geheeld bent in plaats van twee tot zes weken. Maar ook mentaal… Take breaks. Tell me how you feel. In plaats van de cultuur waarmee wij zijn opgegroeid: Push, push, push. Nee. Dus het is nu de balans zoeken tussen niet over je grenzen heen gaan maar wel discipline hebben.
Dat ik met mijn 39 jaar ‘oud’ zou zijn als danser is een ouderwetse mindset, bedenk ik me nu. Want als wij onszelf met meer compassie trainen en behandelen, denk ik dat wij héél lang kunnen dansen en optreden. Maar het is door hoeveel wij zijn afgestraft, dat je fysiek en mentaal breekt, dat onze carrières zo kort duren. En ik denk niet dat dat nodig is.
Bio Zahira Mous
Zahira Mous (zij/die) is geboren en getogen in Nederland. Ze studeerde in Leeuwarden en behaalde daar in 2007 de Bachelor of Theatre in Education. Daarna verhuisde ze naar Oklahoma in de Verenigde Staten voor een Master of Fine Arts in Dance, waar ze in 2010 afstudeerde en tot 2012 woonde en werkte. Sinds 2013 woont en werkt ze in Amsterdam als professioneel danskunstenaar. Zahira is artistiek leider van danstheatergezelschap Project Zahira en de oprichter van Stichting Healing Arts Foundation. Ze heeft met haar voorstellingen getoerd door Nederland, Griekenland, de VS, India, Brazilië en Palestina. Daarnaast schrijft Zahira voor Theaterkrant als danscriticus en journalist. Sinds 2023 is Zahira assistant-director van de AmsterDans competitie.
IN DE SPOTLIGHT
Wie is wie in de danswereld? Welke dansers hebben het gemaakt? En hoe hebben ze dat voor elkaar gekregen? In de spotlight rubriek interviewen we succesvolle dansers en makers uit Nederland en Vlaanderen over hun carrière. Hoe verdienen zij hun centjes? Hoe blijven ze fit? Wat betekent succes voor hen? En welke tips hebben zij voor jou? Je leest het op Dansers.nu!
Jacqueline de Kuijper
Jacqueline de Kuijper is de oprichter en hoofdredacteur van Dansers.nu en Dansdocent.nu. Ze studeerde in 2013 af met een master in Dance aan Mills College in Californië. Daarvoor studeerde ze dans- en theaterwetenschap, kunstgeschiedenis, filosofie en psychologie aan University College Utrecht. Na haar afstuderen schreef ze voor Dans Magazine en werkte ze als pilatesdocent in Utrecht. Haar scherpe pen en onderzoekende geest zet ze sinds 2019 in om dansdocenten te informeren en inspireren met Dansdocent.nu. En in 2022 is daar Dansers.nu bijgekomen: een nieuwe online magazine voor dansers en makers in Nederland en Vlaanderen.